Bir vaxtlar dünyada çox zəhmətsevər və əliaçıq bir cütçü var imiş. Onun son dərəcə tənbəl və acgöz oğulları heç nədə atalarına çəkməyibmişlər. Ölüm ayağında oğullarını başına toplayan qoca onlara vəsiyyət eləyir ki, əgər filan yerdəki torpaqları yaxşıca şumlasalar, oradan dəfinə tapa bilərlər.
Atalarını torpağa tapşırandan sonra oğullar onlara nişan verilən yerə gəldilər. Tənbəlliklərini bir kənara qoyub, oranı eninə-uzununa şumladılar, qazdılar, altını üstünə çevirdilərsə də, əllərinə heç nə keçmədi.
Ümidlərinin puça çıxdığını görən oğullar belə qərara gəldilər ki, yəqin ataları buraya gömdüyü dəfinəni comərdlik edərək, ona-buna payladığını unutduğu üçün ölüm ayağında onlara yanlış vəsiyyət edibmiş. Odur ki, çalışmalarını tez-tələsik dayandırdılar. Amma yaranışdan tənbəl olduqları üçün çəkilən bunca əziyyətə heyifləri gəldi və düşündülər ki, bir halda ki, torpaq şumlanıb, daha ərinməsinlər, oraya toxum səpməyə girişsinlər. O geniş ərazidəki əkin yerinə səpdikləri buğda bir neçə ay sonra bol məhsul verdi. Taxılı biçib, satan qardaşlar həmin ili gözü-könlü tox şəkildə yola saldılar.
Aradan bir az keçdi və qardaşlar atalarının vəsiyyət etdiyi o dəfinəni təkrar və fərqli biçimdə axtarmaq qərarına gəldilər. Ərazini başdan-ayağa şumlasalar da, yenə də dəfinəni tapa bilmədilər.
Bir neçə il beləcə davam elədi. Artıq qardaşlar zəhmətə, alın təriylə yaşamağa alışmışdılar, hansı mövsümdə nəyin tədarükünü görəcəklərini yaxşıca öyrənmişdilər. Elə həmin vaxt onlar anlamağa başladılar ki, mərhum ataları tənbəl oğullarını halal əməyə alışdırmaqdan ötrü o dəfinə söhbətini uydurubmuş. Bir qədər də keçəndən sonra onlar zənginlik baxımından özlərini o dərəcədə tutdular ki, daha o torpağın altında yatan, əlçatmaz dəfinəni ələ keçirməkdən birdəfəlik əl üzdülər.
Eyni şərtlər insanın taleyini və ümumilikdə həyatın mənasını öyrənmək baxımından da keçərlidir. Adətən şagirdlərinin səbirsizliyi, şübhələri və biliklərə qarşı acgözlüyü ilə qarşılaşan müəllim də o mərhum qoca kimi davranmalıdır: öz yetirmələrinin inkişafına hər cür şərait yaratmaqla yanaşı, onların indiki mərhələdə anlamayacağı, yetərincə dəyərləndirə bilməyəcəyi məqamları zamanı gəldikcə onlara çatdırmalıdır.
Müəyyən bacarıqlara malik insanın özündə bu qabiliyyətləri deyil, tamamilə fərqli özəllikləri inkişaf etdirməsindən bəhs edən yuxarıdakı əhvalat kifayət qədər məşhurdur. Adətən onu danışmazdan öncə dinləyicilərə deyirlər: “Bu hekayəti dönə-dönə təkrarlayanlar ondan gözlədiklərindən daha çox fayda əldə edirlər “.
Bu əhvalat Qərb aləmində ilk dəfə məşhur alim, Oksford universitetinin müəllimi Rocer Bekon (1214-1292-ci illərdə yaşayan və Fransisk təriqətinin üzvü olan bu alimin əsərlərində sufilik fəlsəfəsindən alıntılara, sitatlara sıx-sıx rastlanır. Elə buna görə də o, Papanın fərmanına əsasən oradan qovulubmuş) və XVIII yüzildə yaşamış kimyaçı Boerhaave tərəfindən çap olunmuşdur. Hekayətin burada təqdim edilən versiyası isə on iki yüzil öncə yaşamış sufi ustadı Həsən Bəsriyə aid edilməkdədir.
Tərcümə və tərtib etdi: Azad Yaşar