Azərbaycan dilinin vəziyyəti

Ən zəngin və ən kasıb dillərdən biri olan Azərbaycan türkcəsi və bu dildə danışan insanlar haqda nə qədər desən danışmaq olar.
1 avqust yaxud “Azərbaycan Dili və Əlifbası” günündə gəlin dilimizdən danışaq.

• Bu dildə söz necə yazılırsa,elə də oxunur. success yazıb saksez deyilmir, tourbillon yazılıb turbiyon deyilmir bu dildə. Sevinc sözü sevinc kimi,  ticarət də ticarət kimi yazılır.
• Bu dil gözəldir. Başqalarında olmayan Ə hərfinin genişliyi, Ü hərfinin zərifliyi, Ğ hərfinin kobudluğu, I hərfinin soyuqqanlılığı var bu dildə.
• Bu dildə müptəda,təyin,tamamlıq,xəbər normal qaydada ahəngləşir. Sintaksis çox sadədir,adi intonasiya ilə belə cümləni dəyişdirmək olur:
  – Alsevindən çanta almaq sərfəlidir.
  – Alsevindən çanta almaq sərfəlidir?
  Daha köməkçi fellər, cümlə üzvlərində ardıcıllıq üçün çətin konstruksiyalar tələb olunmur.
• Bu dildə “present perfect”,”present continous”,”present perfect continious” yoxdur. 3 zaman var,vəssalam.
• Lazımsız hərflər, morfoloji-fonetik elementlər yoxdur bu dildə. Твёрдый знак (Ъ), eyni cür tələffüz olunan йо və Ѐ, uşaqlıqda həmişə çaşdırdığımız Э və Е, guya ki biri “şipyaşiy” olan Ш və Щ söhbətləri yoxdur bu dildə. Dil insanları zorlamır, şışıldayan Ş hərfi üçün 2 ayrı-ayrı simvol sadizmi yoxdur.
• Bu dil şirindir. Həm ərəb, həm fars, həm türk, həm də Avropa sözləri diləyatımlı formada sintez olunub. “Uçak” əvəzinə “təyyarə”, “мель” əvəzinə “tabaşir” deyirik (ruslar demişkən, “музыкальный” səslənir). Ona görə də bizdə poeziya, aşıq yaradıcılığı, söz sənəti belə inkişaf edib.
• Bu dildə kişi, qadın, orta cins yoxdur. “Кофе”, “метро” sözünün hələ də hansı cinsdə olduğunu dəqiqləşdirə bilməyən ruslardan fərqli olaraq bütün isimlər,əvəzliklər eyni quruluşa malikdir. Адвокат Ковалевская-nın kişi kimi təsrifləndiyi dildən daha məntiqlidir dilimiz.

Amma dilimizdə problemlər də az deyil.

• http://alsevin.az/ saytını tərcümə edərkən rastlaşdığımız çətinlikləri saymaqla qurtarmaz. İngiliscədə Checkout prosesini axırda Hesablaşma kimi tərcümə etdik:-( Bu zaman billing sözü qaldı: onu ödəmə kimi tərcümə etmək də olmur, çünki bu zaman payment qıraqda qalır (bu sözlərin hamısı eyni səhifədə istifadə olunur)
• Xüsusilə elmi-texniki sahədə dilimiz kasıbdır və getdikcə kasıblaşır. E-maildə attach sözünə hələ də standart bir tərcümə fikirləşilməyib.
• Azərbaycan dilinin ən böyük problemi ona qeyri-nüfuzlu münasibətdir. Ofisiant rusca danışdığını eşidəndə yaxşı, azərbaycanca sifariş eşidəndə saymazyana qulluq edir. “Крутой русский язык vs milli Azərbaycan dili” problemimiz var.
  Bir Anadolu kəndindən gələn oğlanın “Hanım efendi” deyərək bizim qıza “podxod” etməsinin uğurlu sonluqla qurtarmasının daha böyük ehtimalı var nəinki öz dilimizdə qəzəl yazan AğaNatiqin.
  Nəinki dilimizə, ümumiyyətlə bütün milli sərvətimizə qarşı biganəlik var.
• Dili alınma sözlərlə düzgün formada zənginləşdirmək lazımdır. Məsələn, çoxları bilmir ki, sobaka, ovçarka, denqi, tamojnya, tovar, tovariş, ştanı, şapka, koftan, kabluk,teleqa sözləri əslində türk mənşəlidir və həqiqi rus sözləri deyil. Gərək biz də əcnəbi sözləri düzgün formada qəbul edib sonra dilin söz bazasını artıraq.

Azərbaycan dilinə və əlifbasına münasibəti dəyişmək hər birimizin vətəndaş borcudur. Ş əvəzinə W yazan (ən çox da twkkurler yazısı hirsləndirir) istifadəçi kütləsi ilə dili yüksək səviyyəyə qaldırmaq müşkül məsələdir.
Yeri gəlmişkən, internet-maqazinimizdə tərcümə, hərf səhvi, gözdən qaçmış dəqiqliklər görsəniz, [email protected] ünvanına yaza bilərsiniz.

Bu gün münasibətilə jurnalist və qələm klaviatura əhlini təbrik edirik. Gəlin dilimizə dəyər verək!