Yuxu və uğur qazanmaq

Zaman idarəetməsində ən önəmli məsələlərdən biri də yuxu saatlarının tənzimlənməsidir. Beləki, ömrümüzün üçdə bir hissəsinə müqabil gələn yuxu estetikadan yol qəzalarına, psixoloji qorxulardan sosial məsələlərə qədər həyatımızdakı bir çox prosesə təsir edir.

Dinləndirici yuxu, hər şeydən əvvəl həyati fəaliyyətləri normal yerinə yetirmək üçün önəmli şərtdir. Az yuxu yorğunluq, əsəbilik, unutqanlıq, xəyal görmə kimi hallara səbəb olarkən, çox yuxu da tənbəllik və konsentrasiya pozuqluğunu özü ilə bərabər gətirir.

Mütəxəssislər normal yuxunun azyaşlı uşaqlar üçün 16-17 saat, 12-15 yaşındakı uşaqlar üçün 8-11 saat, yetkinlər üçün isə 7-8 saat olduğunu qeyd edirlər. “Səkkiz saatdan artıq yuxu tənbəlliyə səbəb olur”, – deyən prof. dr. Nevzat Tarhan beş ilə səkkiz saat arası yuxunun daha münasib olduğunu vurğulayır.

İnsanlar yuxu saatları və məhsuldar iş vaxtlarına görə iki yerə ayrılır: səhər (toyuq) tipləri və gecə (bayquş) tipləri.

1. Səhər tipləri: Bu kateqoriyaya aid olan insanlar istirahət günlərində belə səhər tezdən oyanar, günortaya qədər aktiv olaraq işləyirlər. Saat 15.00-dan sonra enerjiləri qismən azalmağa başlayar, axşamlar isə erkəndən yatarlar. Məşhurlardan Edison bu kateqoriyaya aid insanlardandır.
2. Gecə tipləri: Axşam gec yatıb, səhərlər bacardıqları ölçüdə gec qalxarlar. Günə başlayarkən yavaş və istəksiz hərəkət edərlər. Çox az səhər yeməyi yeyər və ya yeməkdən imtina edərlər. Günortaya qədər özlərinə gələ bilməsələr də, günortadan sonra dinamizmləri artmağa meyllilik göstərər. Eynşteyn isə bu kateqoriyaya aid insanlar arasında yer alır.

Siz özünüzü hansı kateqoriyaya aid edirsiniz? Bunu müəyyənləşdirdikdən sonra çalışmalarınızı aktiv olduğunuz zaman dilimində reallaşdırın. Lakin hansı kateqoriyaya aid olursanız, olun, erkən yatmağa çalışın. Beləki, insanların bioloji saatlarını (circadien ritm)  tənzimləmələri öz əllərindədir. Axşam kateqoriyasına aid insanlar üçün erkən yatma ilk başda problem olsa da, bu, bioloji saatın tənzimlənməsindən sonra ortadan qalxır.

Ümumiyyətlə, alimlər gecə yuxusunun əhəmiyyəti üstündə daha çox dururlar. Qurani Kərimdəki ayətlərdə də gecə yuxusunun əhəmiyyəti vurğulanır:

• Gecəni sizin üçün rahatlıq zamanı, gündüzü iş zamanı edən Odur. Şübhəsiz bunda eşidib dinləməyi bilənlər üçün necə dəlillər və ibrətlər vardır. [10:67]
• Gecəni yorğan olaraq üstünüzə örtən, yuxunuzu dincliyə döndərən, gündüzü iş vaxtı edən Odur. [25:47]

Peyğəmbər Əfəndimiz (s.a.v) də yatsı namazından sonra çox oturmaz, yatardı. Gecə təhəccüd namazına qılmaq üçün qalxar, səhər də mütləq sübh namazı üçün oyanardı.

Yuxu saatlarının tənzimlənməsi prosesində ən münasib davranış da elə, vaxtında və ehtiyac duyulan qədər yatılmasıdır. Əgər gününüzün çoxunu yatmağa ayırırsınızsa, yatış saatlarınızı azaltmaq üçün yollar tapın. Türkiyəli prof. dr. Hilmi Ülken (1901-1974) kitab oxuyarkən yatmamaq üçün ayaqlarını su dolu qaba qoyardı. Əbu’l-Faruk Süleyman Hilmi Silistrəvi (1888-1959) qış gecələrində bir topa qarı sıxaraq boynuna qoyardı. Beləcə qarın əriməsilə boynundan aşağı enən soyuq su onun oyaq qalmasına kömək edərdi. Fransız yazar Balzak isə yatmamaq üçün gündə əlli fincan qəhvə içər, yazılarını ayaqüstə yazardı. Siz də lazım olduqda özünüzə xas yollar tapın.

Yatma mövzusunda bəzi məsləhətlər

• Ehtiyacınız olduğu qədər yatın. Yatma və oyanma saatlarınızı təsbit edib hər gün eyni rejimə əməl edin. Bacardığınız qədər səhər yuxusunu uzatmayın. Bir gün gec qalxmaq həmin günün axşamı gec yatmanızı lazım qılacaq, bu da öz növbəsində bir neçə gün yuxu rejiminizin pozulması ilə nəticələnəcək.
• Yata bilmədiyiniz zamanlar yataqdan qalxıb başqa işlə məşğul olun. Yata bilməmək fərdin əsəbi və gərgin olmasından qaynaqlanır. Başqa işlə məşğuliyyət bu halın qismən azalmasına səbəb olacaq.
• Yatarkən bütün səhvlərinizi və uğursuzluqları unudun. Yata bilməmə düşüncəsindən uzaq durun.

Yuxarıda müxtəlif başlıqlar altında bu və ya digər şəkildə zaman tələlərinin bəzilərini təhlil etdik. Zaman idarəetməsində müvəffəqiyyət bütün bunlarla bir ömürboyu mübarizə tələb edir. Mübarizədən əsla vaz keçməyin. Nə keçmişin ələmləri, nə də gələcək qayğıları fəaliyyətlərinizə təsir etsin. Fikrinizi cəmləşdirin və bu sehrli sözü özünüzə düstur edin: Carpe diem.

Müəllif: Əsədulla Əliyev

Mənbə: «Müvəffqəiyyətə gedən yol»